بسم‌‌الله الرحمن الرحیم

تأسیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی یك تجربه ویژه در تاریخ معاصر علم در ایران است: بنای حوزه‌ای كه در آن در مرزهای دانش تحقیق شود و معیار ارزیابیِ دستاوردهای آن نوآوری و مشاركت در پیشبرد علم در سطح جهانی باشد. كمیّت و كیفیّت تحقیقاتی كه تاكنون در این پژوهشگاه و یا با كمك و حمایت آن انجام شده و نیز تأثیر فعالیت‌های آن در جریان كلی پژوهش در كشور، گواه توفیق این تجربه است. این دستاوردها تهور و خودباوری دانشمندان ما را در پرداختن به مسایل اساسی‌تر علم به نحو چشمگیری افزایش داده و اینك باور جد‌ی‌‌تری داریم كه می‌توانیم یك مركز علمی در سطح جهانی باشیم، هرچند هنوز تا سطح مطلوب جهانی فاصله داریم و همواره می‌كوشیم با بررسی نقّادانه عملكرد خود، نقاط ضعف را شناسایی و رفع كنیم. با نگاهی به تاریخچه بیست‌وچند ساله فعالیت پژوهشگاه، مهمترین ویژگی‌های این تجربه را چنین می‌توان برشمرد:

• توجه خاص به علوم بنیادی كه در كشورهای جهان سوم چندان مورد عنایت نیستند حال آنكه آنها را باید محور اصلی پیشرفت علمی و تكنولوژیك به شمار آورد.

• نوعی مدیریت پژوهشی كه می‌تواند الگویی برای مؤسسات تحقیقاتی باشد، یعنی مدیریتی مبتنی بر «پژوهش‌محوری»، «استقلال مدیریتی واحدهای پژوهشی»، و «انعطاف‌پذیری در تأسیس و انحلال آنها».

• بازده پژوهشیِ چشمگیر یعنی كثرت تعداد مقاله‌های پژوهشی چاپ شده در مجلات علمی معتبر و تعداد استنادها به آنها.

• نگرشی «ملّی» كه معطوف به تقویت جریان كلی پژوهش در كشور است. این نگرش در همكاری پژوهشگاه با دانشگاه‌ها و مراكز علمی دیگر و ارایه انواع تسهیلات به پژوهشگران آنها و اهتمام به اجرای طرح‌های ملّی تجلّی یافته است.

پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در عمر بیست‌و چند ساله خود دایماً در حال گسترش كمّی و كیفی بوده است و امیدواریم این روند در آینده نیز ادامه یابد. دهه اول عمر پژوهشگاه با تمركز روی دو رشته ریاضیات و فیزیك نظری سپری شد و در دهه دوم، حوزه فعالیت آن به حیطه‌های جدیدی از قبیل علوم شناختی، علوم نانو، علوم كامپیوتر، و فلسفه تحلیلی گسترش یافت. گسترش حوزه فعالیت در زمینه‌های بین‌رشته‌ای زیستی، راهبرد آینده پژوهشگاه است. گشایش میدان تجربی‌ ـ‌ محاسباتی نیز از رویدادهای دهه دوم است كه مسلماً به تحرك علمی و نظری پژوهشگاه عمق بیشتری می‌بخشد و پژوهشگران ما را در تماس و تعامل جدی با عالم واقع قرار می‌دهد ــ همان‌جا كه گنج همه حقایق در آن نهفته است.

در دهه سوم پژوهشگاه، به لطف وتوفیق الهی، علاوه بر تلاش‌های وسیع علمی جاری، شاهد تأسیس دو نهاد ملی مهم برای تجربه علمی خواهیم بود: رصدخانه ملی و شتابگر ملی. این دو نهاد سفره پربركتی برای پژوهشگران كشور در كاوش‌های‌ عمیق و جدی علمی خواهد بود، ان‌شاءالله.